“The doctor of the future will give no medicine but will interest his patients in the care of the human frame, in diet and in the cause and prevention of disease.”
THOMAS A. EDISON
Μπορείτε να φανταστείτε πώς θα έμοιαζε η καθημερινότητα για τους πρώτους εκπροσώπους του είδους μας πριν από χιλιάδες χρόνια; Παρότι οι ακριβείς συνθήκες ζωής του πρώτου ανθρώπου δεν είναι απολύτως ξεκάθαρες, μπορούμε να κάνουμε κάποιες βάσιμες υποθέσεις:
Το πρώτο κρίσιμο ζήτημα για αυτούς ήταν η επιβίωση, σε ένα περιβάλλον όπου έπρεπε να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις για να βρουν τροφή. Η διαθεσιμότητα της τροφής δε, κάθε άλλο παρά δεδομένη ήταν, για αυτό εξάλλου τα θηλαστικά είναι βιολογικά προγραμματισμένα να αποθηκεύουν ενέργεια με τη μορφή λίπους, καθώς αυτό τους επέτρεπε να επιβιώνουν μεγάλα διαστήματα χωρίς τροφή στο πρωτόγονο περιβάλλον τους.
Από υγειονομικής πλευράς, οι πρώτοι Homo Sapiens ήταν συνεχώς εκτεθειμένοι σε πλήθος παθογόνων μικροοργανισμών. Οι μικροοργανισμοί αυτοί δυνητικά προκαλούσαν μολυσματικές και μεταδιδόμενες ασθένειες, για τις οποίες μόνη προστασία ήταν η ανάπτυξη αντισωμάτων, γεγονός που περιόριζε εξαιρετικά το προσδόκιμο ζωής.
Οι 19ος και 20ος αιώνας αποτελούν εξελικτικά ορόσημα για το είδος μας, καθώς η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε τελείως το σκηνικό της ανθρώπινης καθημερινότητας. Εμφανίζονται πρακτικές πρόληψης και δημόσιας υγιεινής, ενώ η ανάπτυξη εμβολίων και αντιβιοτικών οδήγησε στη μείωση μεταδοτικών ασθενειών και τη συνακόλουθη αύξηση του πληθυσμού. Επίσης, καθώς οι μηχανές ανέλαβαν πλέον μεγάλο μέρος από τη δουλειά των ανθρώπων, η σωματική άσκηση μειώθηκε, ενώ το φαγητό έγινε πια διαθέσιμο χωρίς ιδιαίτερο κόπο και μάλιστα σε μορφή με τελείως διαφορετικό ενεργειακό και θρεπτικό προφίλ.
Εξέλιξη και «ασθένειες του πολιτισμού»
Αυτή η εξελικτική μετάβαση και η ριζική αλλαγή στις καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων οδήγησε στην εμφάνιση των «ασθενειών του πολιτισμού», οι οποίες εδώ και δεκαετίες βρίσκονται σε ραγδαία αύξηση. Η παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο διαβήτης, οι αναπνευστικές παθήσεις ακόμα και ο καρκίνος είναι μόνο κάποιες από τις βασικές αιτίες νοσηρότητας και θνησιμότητας του σύγχρονου κόσμου και έχουν υπόβαθρο στις συνθήκες ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Παρά δε, την αλματώδη ανάπτυξη τεχνολογίας και επιστήμης, και ενώ το προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων έχει αυξηθεί, τα υγιή χρόνια μας (ελεύθερα ασθενειών και φαρμακευτικής αγωγής) ολοένα και μειώνονται.
Σύμφωνα με τον H. Ηolman πάνω το 70% των επισκέψεων στην πρωτοβάθμια περίθαλψη έχουν αιτιολογία που αποδίδεται πρωτίστως στον τρόπο ζωής των ασθενών, με τις πιο συχνές να είναι:
- Παχυσαρκία: σχεδόν 2 δις ανθρώπων παγκοσμίως είναι υπέρβαροι, ενώ περίπου 650 εκ. είναι παχύσαρκοι.
- Προδιαβήτης, Μεταβολικό Σύνδρομο, Διαβήτης
- Υπέρταση και Καρδιαγγειακά Νοσήματα
- Δυσλιπιδαιμίες
- Αρθρίτιδα- Οστεοπόρωση
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) το 80% των καρδιαγγειακών νόσων, των εγκεφαλικών και του διαβήτη τύπου 2 καθώς και το 40% των καρκίνων θα μπορούσαν να προληφθούν με καλύτερη διατροφή, περισσότερη σωματική άσκηση και αποφυγή του καπνίσματος. Το στρες είναι επίσης ένας παράγοντας κινδύνου, ο οποίος ενώ επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη γενικότερη υγεία των ανθρώπων συχνά παραβλέπεται τόσο από τους ασθενείς όσο και από τους επαγγελματίες υγείας.
Η ραγδαία αυτή αύξηση των χρόνιων ασθενειών, εκτός από τον εκφυλισμό της ποιότητας ζωής των ανθρώπων, αποτελεί και ένα βάρος για τα εθνικά συστήματα υγείας, τα οποία γίνονται ολοένα και λιγότερο βιώσιμα. Πώς αντιμετωπίζεται αυτό το «σκηνικό» από τη σύγχρονη Ιατρική;
Το αντίπαλον δέος: η επιστήμη της Ιατρικής
Η επιστήμη της Ιατρικής έχει εξελιχθεί σημαντικά και έχει προσφέρει στην ανθρωπότητα τα εργαλεία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση υγειονομικών προκλήσεων που παλαιότερα ήταν αξεπέραστες. Οι ιατρικές πρακτικές –πρέπει να – βασίζονται σε επιστημονικά τεκμηριωμένα δεδομένα με σκοπό την πρόληψη αλλά και την ίαση, δηλαδή την κατά το δυνατόν απαλλαγή των ανθρώπων από τις ασθένειες που αντιμετωπίζουν.
Το βασικό μοντέλο Ιατρικής που ασκείται σήμερα είναι η συμβατική Ιατρική, στο κέντρο της οποίας βρίσκονται η φαρμακευτική αγωγή και οι χειρουργικές παρεμβάσεις, που θεωρούνται η ύψιστη μορφή περίθαλψης και το «τέλος» κάθε θεραπευτικού πρωτοκόλλου. Οι ασθένειες αποδίδονται είτε σε κάποιο παθογόνο οργανισμό, είτε σε περιβαλλοντικούς/ γενετικούς παράγοντες και αντιμετωπίζονται είτε με σύντομες φαρμακευτικές αγωγές/χειρουργικές επεμβάσεις ή με μακροχρόνιες φαρμακευτικές αγωγές που στοχεύουν στη «διαχείριση» συμπτωμάτων/παραγόντων ρίσκου. Για παράδειγμα η χρήση αντι-υπερτασικών φαρμάκων, η οποία δε στοχεύει στην εκρίζωση της αιτίας εμφάνισης της υπέρτασης (διατροφή, άσκηση, στρες που οδηγούν στην κακή υγεία των αγγείων κ.λπ.) αλλά στο σύμπτωμα ή αλλιώς τον παράγοντα ρίσκου (υψηλή αρτηριακή πίεση). Υπό αυτό το πρίσμα οι περισσότεροι ασθενείς με χρόνια νοσήματα γίνονται παθητικοί αποδέκτες μιας αγωγής που σπάνια τους απαλλάσσει από τη νόσο τους.
Φυσικά η συμβατική Ιατρική και το δίπτυχο φάρμακο-νυστέρι έχουν αδιαμφισβήτητη αξία στην αντιμετώπιση οξειών ασθενειών και επειγόντων περιστατικών όμως, όπως φαίνεται από την παγκόσμια αύξηση των ασθενών με χρόνια νοσήματα, το μοντέλο αυτό αδυνατεί να αντιμετωπίσει τις ρίζες των χρόνιων νόσων και στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα ζουν με την πεποίθηση ότι αυτά είναι ανίατα και έτσι τα «κουβαλάνε» νομοτελειακά μέχρι το τέλος της ζωής τους. Η αλήθεια είναι πως τα περισσότερα από αυτά τα νοσήματα όχι μόνο μπορούν να προληφθούν αλλά, όπως μας δείχνει σήμερα πλήθος επιστημονικών δεδομένων, μπορούν ακόμα και να θεραπευτούν.
Lifestyle Medicine: η Ιατρική του Τρόπου Ζωής
Το Lifestyle Medicine δεν είναι κάποια θεραπευτική «τάση» που εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια, ούτε εμπίπτει στις εναλλακτικές θεραπείες. Αποτελεί έναν διακριτό και επιστημονικά κατοχυρωμένο κλάδο της Ιατρικής επιστήμης, ο οποίος στοχεύει στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση της ρίζας των χρόνιων ασθενειών, ρίζα η οποία κρύβεται κατά βάση στον τρόπο ζωής των ασθενών. Η Ιατρική του Τρόπου Ζωής, λοιπόν, έχει στο κέντρο της την παραδοχή πως, αφού η εμφάνιση χρόνιων νόσων έχει τη ρίζα της στον τρόπο ζωής και τις καθημερινές συνήθειες του ατόμου, τότε, τόσο η πρόληψη όσο και η θεραπεία τους δε μπορεί παρά να συμπεριλαμβάνει ή ακόμα και να ξεκινάει από τη αλλαγή αυτού ακριβώς του τρόπου ζωής.
Όπως και η συμβατική Ιατρική, η Ιατρική του Τρόπου Ζωής ασκείται βασισμένη σε επιστημονικά δεδομένα και κλινικές μελέτες, που καταδεικνύουν το πώς συγκεκριμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής, επιφέρουν συγκεκριμένες και μετρήσιμες αλλαγές στην υγεία των ατόμων.
Ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό του Lifestyle Medicine είναι ότι, εφόσον η κατάσταση της υγείας του ασθενούς δεν είναι κρίσιμη, δεν προσφέρεται συμπληρωματικά στη φαρμακευτική αγωγή, αλλά αποτελεί «θεραπευτικό σχήμα» πρώτης γραμμής. Αποτελεί, δηλαδή, την πρώτη επιλογή στη θεραπευτική προσέγγιση και μόνο εφόσον κρίνεται απολύτως αναγκαίο συνοδεύεται από – βραχυπρόθεσμη – φαρμακευτική αγωγή. Στο πλαίσιο του Lifestyle Medicine ο ασθενής παύει πλέον να είναι ένας παθητικός αποδέκτης ενός γενικευμένου φαρμακευτικού πρωτοκόλλου, αλλά έχει την επιλογή να γίνει ενεργός συμμέτοχος και να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη στη διαδικασία ίασής του με ένα απολύτως εξατομικευμένο πλάνο επίτευξης συγκεκριμένων και μετρήσιμων αλλαγών στον τρόπο ζωής του.
Το Lifestyle Medicine βασίζεται σε έξι πυλώνες, οι οποίοι αντικατοπτρίζουν το γεγονός ότι το ανθρώπινο σώμα λειτουργεί ως «όλον» και συνεπώς όλοι οι παράγοντες που καθορίζουν την υγεία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να αντιμετωπίζονται συνολικά.
Οι πυλώνες του Lifestyle Medicine είναι:
- η καλή διατροφή, η οποία βασίζεται στις φυτικές τροφές καθώς αυτές έχουν το βέλτιστο ισοζύγιο θρεπτικής/ενεργειακής πυκνότητας.
- η καθημερινή σωματική άσκηση κατά προτίμηση στη φύση
- η αποτελεσματική διαχείριση και μείωση του άγχους
- ο ποσοτικά και ποιοτικά επαρκής ύπνος
- η αποφυγή χρήσης τοξικών ουσιών – κάπνισμα, ναρκωτικές ουσίες – και η περιορισμένη κατανάλωση αλκοόλ
- οι υγιείς και εποικοδομητικές κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις
Ήδη από τη δεκαετία του 1970 πρωτοπόροι γιατροί στην Αμερική, όπως ο John McDougall και ο Nathan Pritikin, άρχισαν να εφαρμόζουν τις αρχές του Lifestyle Medicine στις κλινικές τους, όπου ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα ακολουθούσαν υπό ιατρική παρακολούθηση ένα εντατικό πρόγραμμα υγιεινής φυτοφαγίας, καθημερινής σωματικής άσκησης και διαχείρισης του στρες έχοντας εντυπωσιακά αποτελέσματα μόλις μερικές εβδομάδες αργότερα.
Ακολούθησαν και άλλοι πρωτοπόροι γιατροί, όπως ο Dean Ornish και ο Caldwell Esselstyn, οι οποίοι έχουν δημοσιεύσει τις μακροχρόνιες κλινικές μελέτες τους πάνω στην επιτυχή αντιστροφή αθηρωματικής νόσου και καρκίνου του προστάτη μέσω εντατικών προγραμμάτων Lifestyle Medicine.
Ίσως το Lifestyle Medicine να μην είναι πανάκεια για κάθε ασθενή με χρόνιο νόσημα, όμως σίγουρα σε ασθένειες με υπόβαθρο αιτιότητας στον τρόπο ζωής του ασθενούς οφείλουμε τουλάχιστον να το συμπεριλάβουμε στο θεραπευτικό σχήμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι επαγγελματίες υγείας οφείλουμε να δώσουμε στον ασθενή την πλήρη εικόνα, τόσο της ρίζας του προβλήματος όσο και των επιλογών για την αντιμετώπισή του. Πιθανώς, ένας μεγάλος αριθμός ασθενών θα επιλέξει την παθητική οδό, συνεχίζοντας τις γνώριμες συνήθειές του και λαμβάνοντας ευλαβικά μια χρόνια φαρμακευτική αγωγή. Υπάρχουν όμως και ασθενείς που πολύ θα ήθελαν ο γιατρός τους να τους είχε πει ότι έχουν επιλογή και δυνατότητα να αλλάξουν την κατάσταση της υγείας τους και να ζήσουν χωρίς το βάρος μια χρόνιας νόσου για το υπόλοιπο της ζωής τους εξαρτώμενοι από φάρμακα.
Πέρα από την χρησιμότητά του στην αντιστροφή χρόνιων νόσων, το Lifestyle Medicine στοχεύει επίσης στην ενημέρωση, την εκπαίδευση και την παρακίνηση υγιών ατόμων, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, προκειμένου να αποκτήσουν πιο υγιεινές συνήθειες και να έχουν όσο το δυνατό λιγότερη ανάγκη ιατρικής περίθαλψης.
Ποιος «ασκεί» το Lifestyle Medicine;
Στις περισσότερες χώρες του αναπτυγμένου κόσμου είναι κοινώς αποδεκτό ότι, η συνεργασία επιστημόνων υγείας από διαφορετικές ειδικότητες (multidisciplinary multisystem approach) είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να προσφέρονται υπηρεσίες υγείας και σε σχέση με αυτή την παραδοχή το Lifestyle medicine δεν αποτελεί εξαίρεση. Παρά το γεγονός ότι ο γιατρός είναι συνήθως ο συντονιστής της θεραπευτικής ομάδας (καθώς είναι αυτός που κάνει την αρχική διάγνωση και παρακολουθεί την εξέλιξη μιας νόσου), είναι προφανές πως ένας μόνο επιστήμονας υγείας δε μπορεί να κατέχει όλο το εύρος της γνώσης που απαιτείται για βέλτιστα αποτελέσματα. Οι γιατροί, για παράδειγμα, λαμβάνουν ελάχιστη έως ανύπαρκτη εκπαίδευση πάνω στην επιστήμη της Διατροφής και συνεπώς χρειάζονται τη συνεργασία με κάποιο διατροφολόγο- διαιτολόγο. Αντίστοιχα, ένας ψυχολόγος μπορεί να είναι πολύ πιο αποτελεσματικός στο να βοηθήσει με τη διαχείριση του στρες και την ανάπτυξη θετικής ψυχολογίας ή ένας σύμβουλος υγείας (health coach) μπορεί να είναι απαραίτητος για την κινητοποίηση του ατόμου προς τη διαδικασία και την επίτευξη της αλλαγής κ.ο.κ
Σήμερα υπάρχουν οργανισμοί όπως το American College of Lifestyle Medicine (ACLM) και το European Lifestyle Medicine Organization (ELMO) οι οποίοι εκπαιδεύουν επαγγελματίες υγείας στις βασικές αρχές άσκησης του Lifestyle Medicine, ενώ ταυτόχρονα τους παρέχουν συνεχή πρόσβαση σε πλήθος επιστημονικών πηγών και εκπαιδευτικών σεμιναρίων. Συνεπώς, κάθε πιστοποιημένος επαγγελματίας υγείας από αυτούς τους οργανισμούς μπορεί να σας παρέχει ασφαλή συμβουλευτική καθοδήγηση σε σχέση με τις πρακτικές του Lifestyle Medicine και του πώς να τις ενσωματώσετε στην καθημερινότητά σας, είτε ζείτε με κάποια χρόνια νόσο, είτε είστε υγιής και θέλετε να βελτιώσετε τις συνήθειές σας.
Συμπερασματικά:
Το Lifestyle Medicine αποτελεί μια διαφορετική αλλά στιβαρή θεραπευτική προσέγγιση για τους ασθενείς που ζουν με μια χρόνια νόσο, της οποίας η ρίζα εντοπίζεται στον τρόπο ζωής και τις συνήθειες του ατόμου. Αποτελεί επίσης ένα ισχυρό εργαλείο ενημέρωσης και εκπαίδευσης του γενικού πληθυσμού προς υγιεινότερες συνήθειες, τον πιο καθοριστικό παράγοντα πρόληψης.
Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τους επιμέρους πυλώνες του Lifestyle Medicine και πώς μπορείτε να τους βάλετε εύκολα και απλά στη ζωή μας, μπορείτε να παρακολουθήσετε το σχετικό σεμινάριο στο κανάλι του Health Yourself στο Youtube
